Thêm một chỉ số mới về tạp chí khoa học

Mới đây, Clarivate có một chỉ số tương tự, nhưng không còn các lỗi kể trên, nhờ việc cho phép so sánh các tạp chí khoa học thuộc nhiều lĩnh vực khác nhau một cách chính xác hơn. Chỉ dấu trích dẫn tạp chí mới (Journal Citation Indicator - JCI) sẽ tính đến tỷ lệ công bố và trích dẫn - một tỷ lệ khác nhau đáng kể - giữa các lĩnh vực khác nhau. Đây là một phần trong kế hoạch công bố cơ sở dữ liệu Báo cáo Trích dẫn Tạp chí năm 2021 của Clarivate - bao gồm chỉ số ảnh hưởng mới nhất và các kết quả phân tích khác về tạp chí. Chỉ số JCI mới là một trong số đó, nó tính trung bình các trích dẫn của một tạp chí trong ba năm xuất bản, thay vì chỉ tính trong hai năm như chỉ số ảnh hưởng IF. Clarivate cho biết JCI gồm cả những tạp chí chưa được tính chỉ số IF, ví dụ như một số tạp chí về nghệ thuật và nhân văn, cũng như các tạp chí khu vực hoặc tạp chí thuộc các lĩnh vực khoa học “mới nổi”.

Henk Moed, nhà phân tích trắc lượng thư mục (bibliometrician) và tổng biên tập của Scholarly Assessment Reports, đánh giá, tiến bộ chính của JCI không phải là mới, bởi hàng thập kỷ qua, các nhà nghiên cứu về đo lường thư mục đã phát triển các phương pháp để so sánh ảnh hưởng trích dẫn giữa các lĩnh vực khoa học khác nhau. Chẳng hạn, trong khi các bài báo về toán học có thể chỉ trích dẫn một số nguồn thì các bài báo về hóa sinh thường có một danh sách trích dẫn lên tới hàng chục hoặc hàng trăm mục. Do vậy, “việc các bài báo về hóa sinh được trích dẫn nhiều hơn không có nghĩa đó là một chỉ dấu cho chất lượng bài báo”, Moed nói. Và chỉ số ảnh hưởng IF, vốn chỉ đơn thuần cộng tổng số trích dẫn mà không tính đến yếu tố lĩnh vực, đã bỏ qua thực tế này.

Năm 2010, Moed đã phát triển phương pháp luận cho một chỉ số khác - SNIP (tác động chuẩn hóa nguồn trên một bài báo) - chỉ số được một đối thủ của Clarivate là nhà xuất bản Elsevier sử dụng trong cơ sở dữ liệu đo lường thư mục Scopus.

Hiện nay, JCI của Clarivate - sử dụng một phương pháp luận khác - sẽ cung cấp một chỉ số tương tự với SNIP cho các tạp chí khoa học trong cơ sở dữ liệu Báo cáo Trích dẫn Tạp chí. Theo Moed, điều này sẽ giúp củng cố vị thế của Clarivate trên thị trường.

Tuy nhiên, theo Marianne Gauffriau (Thư viện Đại học Copenhagen), chỉ số mới của Clarivate vẫn còn nhiều điểm chưa thỏa mãn người đọc, trong đó có cả yếu tố về sự minh bạch. Tương tự như chỉ số ảnh hưởng IF, JCI cũng có nguy cơ bị sử dụng theo những cách không phù hợp. Thông thường, những “giám khảo” các giải thưởng nhiệm kỳ sẽ sử dụng các chỉ số như vậy để đánh giá kết quả học thuật của các nhà nghiên cứu, các tổ chức, viện và các đơn vị xuất bản - một cách làm mà các nhà nghiên cứu trắc lượng thư mục thường xuyên chỉ trích và cho rằng đây là một phương pháp sai lệch để đánh giá chất lượng. 

Với chỉ số mới JCI, Martin Szomszor, Giám đốc Viện Thông tin Khoa học của Clarivate, cho hay, họ đã cố gắng để ngăn chặn việc sử dụng sai JCI ngay từ ban đầu. Chỉ số này không được thiết kế để đánh giá các nhà nghiên cứu riêng lẻ. “Nếu bạn sử dụng JCI theo cách đó thì sẽ là một điều tồi tệ”, ông nói. JCI hướng đến những nơi sở hữu các danh mục tạp chí - bao gồm các nhà xuất bản, các tạp chí trường đại học, và tạp chí xã hội - để đánh giá xem các tạp chí này khác nhau giữa các lĩnh vực như thế nào. Tuy nhiên, Moed lại phản đối, ông cho rằng ngành phân tích nên cố gắng để giải thích rõ các điểm hạn chế, giới hạn của các chỉ số mà họ đưa ra.
JCI sẽ khó mà có thể một sớm một chiều thay thế được chỉ số ảnh hưởng IF - chỉ số vốn đã và đang được sử dụng rộng rãi, Szomszor nhận định. Clarivate sẽ chờ đợi xem chỉ số mới được chấp nhận rộng rãi đến đâu để từ đó có thể tạo cơ hội cho chỉ số phát triển này như một sự lựa chọn song song.

Theo Tia sáng